ลักษณะสตรีดีและชั่ว รสน้ำนมดีและชั่ว ( ๒ )

ลักษณะสตรีดีและชั่ว รสน้ำนมดีและชั่ว ( ๒ )

แพทย์ผู้ใดจะรักษากุมารกุมารีไปเบื้องหน้า ท่านให้พิจารณาดูน้ำนมของแม่ นมและน้ำนมของมารดานั้นเสียก่อน ถ้าเห็นว่าน้ำนมนั้นเป็นมลทินอยู่ ท่านให้ทำยาประสะน้ำนมนั้นเสียให้สิ้นโทษร้าย วิธีที่จะพิจารณาน้ำนมดีและร้ายนั้น ให้เอาน้ำที่ใสสะอาดใส่ลงไปในแก้วให้เต็มแก้ว แล้วเอาน้ำนมหล่อลงไปในแก้วน้ำนั้น ถ้าสีของน้ำนมนั้นขาวดังสีสังข์และจมลงไปก้นแก้วเกาะกันเป็นกลุ่ม น้ำนมดังนี้จัดเป็นอย่างเอก เมื่อหล่อน้ำนมลงในแก้วน้ำแล้ว น้ำนมนั้นกระจาย แต่ข้นจมลงถึงก้นแก้ว น้ำนมอย่างนี้จัดเป็นชั้นโท ถ้าเอาน้ำนมหล่อลงในน้ำแล้วลอยกระจายไปหรือเป็นลักษณะอย่างอื่น เป็นต้นว่าน้ำนมมีรสเปรี้ยว-ขม-ฝาด-จืดจาง มีกลิ่นอันคาว ดังนี้ นับว่าเป็นนมโทษทั้งสิ้น อย่าให้กุมารดื่มกินเลย
ยังมีน้ำนมพิการอีก ๓ จำพวก คือ สตรีขัดระดู จำพวกหนึ่ง สตรอยู่ไฟมิได้ เป็นน้ำนมดิบจำพวกหนึ่ง สตรีมีครรภ์อ่อน ทำให้น้ำนมเป็นน้ำเหลืองจำพวกหนึ่ง น้ำนมพิการดังนี้ก็ห้ามมิให้กุมารดื่มกิน ถ้ากินเข้าไปก็ดุจกินยาพิษ จะทำให้กุมารนั้นเกิดโรคต่างๆ น้ำนมโทษดังกล่าวมานี้ให้แพทย์ประกอบยาแก้ไขให้เป็นน้ำนมบริสุทธิ์ต่อไป ยาที่ประกอบขึ้นนั้น ให้ประกอบมาประจุโลหิตและรุนี้นมยาบำรุงธาตุบำรุงโลหิตให้แม่นมกิน
ยาประจุดโลหิต เอาเทียนทั้ง ๕ โกฐสอ โกฐเขมา ลูกสมอไทย ลูกสมอพิเภก เมล็ดผักชี เกลือสินเธาว์ น้ำประสานทอง ดอกสัตตบุษย์ เบี้ยตัวผู้ หอยสังข์ มหาหิงคุ์ พริกไทย ขิง การบูร เอาเสมอภาค เอาเมล็ดสลอดประสะตามวิธีแล้วกึ่งยาทั้งหลาย บดเป็นผงละลายน้ำร้อนกินครั้งละ ๒ สลึง ขับโลหิตโทษตกสิ้นแล
ยาบำรุงโลหิต เอารากเถาวัลย์เปรียง กำลังวัวเถลิง ครั้ง ฝาง เทียนทั้ง ๕ ลูกจันทน์เทศ ตรีกฎุก ตรีผลา โกฐสอ โกฐหัวบัว จันทน์ทั้ง ๒ เมล็ดผักชีทั้ง ๒ หญ้าลังกา เปลือกโมกมัน หัวแห้วหมู สะค้าน รากช้าพลู เจตมูลเพลิง ฝางเสน เอาสิ่งละ ๑ สลึง เลือดแรด ๒ บาท ดอกคำฝอย ๑๐ สลึง บอระเพ็ด ๔ บาท ต้มกินบำรุงโลหิต บำรุงไฟธาตุ ประสะน้ำนมดีแล
ยาประสะน้ำนม เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ กรุงเขมา ขิงแห้ง รากกระพังโหม ชะมดต้น ตำเอาน้ำ ๑ ทะนาน ต้ม ๓ เอา ๑ พลีกิน ประสะน้ำนมดีแล
ถ้าน้ำนมเอาหล่อลงในน้ำเป็นสีดังน้ำต้มหอยแมลงภู่ ชิมดูรสเปรี้ยวเป็นเพราะลมกำเริบ ท่านให้ทำยาแก้ลมให้กิน แล้วทำยาประสะน้ำนมให้กินต่อไป
ยาทาหัวนม เอาโกฐสอ บดละลายน้ำมันเนยทานม บำบัดโรคกุมารดีแล
ยาประสะน้ำนม ชื่อวิรุฬหะนาภีธิคุณ เอาว่านน้ำ หัวแห้วหมู ลูกสมอไทย รากเพ็ศณุกรรม์ ขิง หัวอุตพิด เอาสิ่งละเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน
ถ้าน้ำนมเอาหล่อลงในน้ำละลายปนไปกับน้ำ ชิมดูมีรสฝาด ท่านว่าธาตุไฟและกำเดากำเริบ ท่านให้ประกอบยาแก้ธาตุไฟ แล้วทำยาประสะน้ำนมให้กินต่อไป
ยาประสะน้ำนม เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ รากไทรย้อย เปลือกพิกุล หัวแห้วหมู งาช้าง เขากวางอ่อน รากเสนียด โคกกระออม เอาสิ่งละเท่ากันต้ม ๓ เอา ๑ กิน
ถ้ารถน้ำนมนั้นคาว กลิ่นเหม็นดังสาบแพะ เป็นเพราะปถวีธาตุและเสมหะกำเริบ ท่านให้ประกอบยาแก้ปถวีและเสมหะให้บริสุทธิ์ แล้วประกอบยาประสะน้ำนมต่อไป
ยาทาหัวนม เอาโคกกระออม ดินกินปิ้งไฟ บดด้วยสุราทานม ๓ วัน แล้วทำยาประสะน้ำนมให้กิน
ยาประสะน้ำนม เอาลูกมะตูมอ่อน หัวแห้วหมู ขิงแห้ง รากขัดมอน เอาสิ่งละเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน แก้น้ำนมเหม็นคาว หายแล
ยาประสะน้ำนม เอาลูกสมอไทย ขิงแห้ง หัวแห้วหมู เอาสิ่งละเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน
ยาแก้น้ำนมร้ายให้กลายเป็นดี เอารากทรงบาดาล รากคันทรง ว่านกีบแรด ว่านร่อนทอง ว่านเหลือง น้ำนมราชสีห์ต้น น้ำนมราชสีห์เครือ เอาสิ่งละเท่ากันต้ม ๓ เอา ๑ แทรกสุรากิน
ยาขับน้ำนม เอาเปลือกสะเดา เปลือกมะหาด เปลือกไม้สัก รากตะขบ รากมะกอกน้ำ รากมะกอกบก เอาสิ่งละเท่ากัน บดปั้นแท่งด้วยน้ำมะพร้าวนาฬิเกกิน ทำให้น้ำนมพล่านดีแล
ยาขับน้ำนม เอาเปลือกมะซาง ลูกพุดซาอ่อน ลูกมะกอก ลูกมะขามป้อม ลูกมะแว้งเครือ ขัณฑสกร เอาสิ่งละเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน น้ำนมออกมาดีแล
ถ้าน้ำนมหล่อลงในน้ำจากเป็นสายโลหิต หรือเป็นน้ำเหลือง เป็นเพราะอาโปธาตุกำเริบ เพราะขัดระดูและสตรีนั้นมีครรภ์อ่อน ท่านให้ประกอบยาแก้อาโปธาตุเสีย แล้วประกอบยาประสะน้ำนมให้กินต่อไป
ยาทานม เอาหอยสังข์ ดอกอุบล โกฐสอ บดด้วยน้ำนมทานมแล้วประกอบยาประสะน้ำนมให้กินต่อไป
ยาประสะน้ำนม เอาต้นเท้ายายม่อม เทพธาโร รำพัน ลูกสมอไทย หัวอุตพิด เอาส่วนเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน
ยาแก้ระดูขัด เอาน้ำนมโคสดประสมกับน้ำมะพร้าวนาฬิเก กินบ้างทาบ้าง บำบัดโรคกุมารดีแล
ยาบำบัดโรคกุมาร เอาข้าวตอกข้าวเหนียวกัญญา รากอัญชันขาว ขัณฑสกร โกฐชะฎามังสี กรามช้าง เอาส่วนเท่ากัน บดเป็นผงละลายน้ำผึ้งกิน บำบัดโรคกุมาร ๘ ประการดีแล
น้ำนมโทษอีก ๓ ประการคือ มารดาอยู่ไฟมิได้ท้องเขียวดังท้องค่าง เมื่อมารดาออกจากเรือนไฟแล้ว ถ้ากุมารดื่มน้ำนมเข้าไป ก็จะทำให้เกิดโรคต่างๆ น้ำนมโทษ ๓ ประการนั้นคือ น้ำนมจากสีเขียวดังน้ำหอยแมลงภู่ต้มประการหนึ่ง น้ำนมจางมีรสเปรี้ยวประการหนึ่ง น้ำนมเป็นฟองลอยประการหนึ่ง น้ำนม ๓ ประการนี้ถ้ากุมารดื่มเข้าไปก็จะทำให้เกิดโรคต่างๆ เช่น ทำให้ท้องขึ้น บางทีทำให้ตัวร้อน บางทีทำให้ปวดมวน ดังนี้เป็นต้น
ถ้าแพทย์ผู้ใดจะรักษาโรคกุมาร ท่านให้พิจารณาดูแม่นมนั้นก่อน ถ้าเห็นว่าแม่นมนั้นมีน้ำนมไม่บริสุทธิ์ ท่านให้ประกอบยาแก้น้ำนมเสียก่อน แล้วจึงประกอบยาให้กุมารบริโภคต่อไป
ยาแก้น้ำนมดิบ ท่านให้เอาตรีกฎุก จุกโรหินี รากนมสวรรค์ เอาสิ่งละเท่ากัน บดเป็นผงละลายน้ำนมโคเคี่ยวแต่พอดีทิ้งไว้ให้เย็นทานม เมื่อจะให้กุมารกินนมให้เอานี้มะพร้าว นาฬิเกล้างนมเสียก่อน ยานี้บำบัดโทษน้ำนมดิบ ๓ ประการ แก้โทษกุมาร ๑๐ ประการนั้น หายดีแล
ยาแก้น้ำนมดิบ เอาดีปลี ดอกทับทิม ลูกมะตูมอ่อน รากแฝกหอม เอาสิ่งละเท่ากัน บดเป็นยงละลายน้ำผึ้งกิน
ยาแก้น้ำนมดิบ เอาเทียนทั้ง ๕ เปลือกโลด เอาสิ่งละเท่ากัน บดเป็นผงละลายน้ำผึ้งกินบ้างทาหัวนมบ้าง
ยาแก้โทษน้ำนมดิบ เอาขมิ้นเครือ ลูกโมกหลวง ขมิ้นอ้อย มะเขือขื่นเอาทั้งลูกทั้งราก รากชะอม เปลืองมะซาง เอาสิ่งละเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน บำบัดโทษน้ำนมดิบหายแล
ยาประจำธาตุมิให้ธาตุวิปริต เอาหญ้าปีนตอ ๒ สลึง ใบกะเพรา ๖ บาท ใบตาลหม่อน ๑ บาท ใบสวาส ๖ สลึง บดปั้นแท่งด้วยสุรา เด็กอายุได้ ๑ เดือนให้กิน ๑ เม็ด ให้กินทวีอายุเด็กขึ้นไป บำบัดโรคแต่เช้าถึงเที่ยง
ยาประจำธาตุมิให้ธาตุวิปริต เอาลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน กานพลู ดีปลี ขมิ้นอ้อย เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง กระชาย ๑ สลึง ใบกะเพรา ใบตาลหม่อน ใบคนทิสอ เอาสิ่งละ๑ บาท บดปั้นแท่งด้วยสุรา ละลายน้ำสุรากิน เด็กอายุ ๑ เดือน ให้กิน ๑ เม็ด ให้กินทวีตามอายุเด็ก ยานี้บำบัดได้ตั้งแต่เที่ยงถึงค่ำ แต่ค่ำถึง ๑๑ ทุ่ม
ยาเบญจโกฐ แก้น้ำนมโทษ เอาโกฐสอ โกฐเขมา โกฐพุงปลา โกฐจุฬาลัมพา โกฐหัวบัว กานพลู จันทร์เทศ ชะเอมเทศ เอาสิ่งละ ๑ สลึง น้ำตาลทราย ๑ เฟื้อง บดปั้นแท่งด้วยน้ำดอกไม้ ละลายน้ำผึ้งหรือน้ำมะนาวกิน แก้น้ำนมโทษ แก้ซางในอกในคอ แก้ไอ แก้สะอึก หายแล
ยาประจุโลหิต แก้น้ำนมโทษ เอายาอินทจักร ๔ บาท ยาดำ ๑ บาท รังหมาร่า ๒ ดีเกลือ ๒ บาท บดเป็นผงกินลงดีแล
ยาชำระโลหิตน้ำนม เอาเทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ เฟื้อง เจตมูลเพลิง ดองดึง สิ่งละ ๑ สลึง ยาดำ กระเทียม การบูร สิ่งละ ๑ บาท เมล็ดสลอดประสะแล้วเท่ายาทั้งหลาย บดเป็นผงละลายน้ำร้อนกิน ธาตุหนัก ให้กิน ๑ เฟื้อง ธาตุเบากิน ๒ ไพ ถ้าลงมากเกินไปเอาฟักเขียวกับน้ำตาลหม้อต้มกิน
ยานี้บำบัดได้ซึ่งโลหิตเป็นโทษนั้น โลหิตน้ำนมเน่าเสียร้างมา ๑, ๒, ๓, ๔ ปี หรือกลายเป็นริดสีดวงแห้งก็ดี หรือแปรไปเป็นฝีในท้องก็ดี หายสิ้นแล
ยาแก้โลหิตน้ำนม เอาหัศคุณทั้ง ๒ ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ เทียนทั้ง ๕ ใบว่านหางช้าง รากว่านหางห้าง รากตองแตก ตรีกฎุก กระเทียม ยาดำ เอาสิ่งละ ๒ บาท ข่าแห้ง ไพลแห้ง กานพลู เอาสิ่งละ ๑ บาท หอมแดง ๓ บาท สารส้ม ดินประสิวขาว เอาสิ่งละ ๔ บาท บดเป็นผงละลายน้ำมะขามเปียกกิน ครั้งละ ๑ สลึง ให้กินทุกวัน บำบัดโทษน้ำนมดีแล